Gedo's Sorrow: Displaced Families and the Death of Innocent People

## Gobolka Gedo, ee Soomaaliya: Taariikhdiisa, Colaadaha, iyo Xaaladda Hadda

Taariikhda iyo Muhiimadda Gobolka Gedo Embed from Getty Images

Gobolka Gedo oo ku yaalla koonfurta Soomaaliya, wuxuu ka mid yahay gobollada taariikhda fog leh ee Soomaaliya. Gobolka wuxuu xuduud la leeyahay Kenya iyo Itoobiya, waana gobol muhiim ah oo istaraatiiji ah marka loo eego dhulka uu ku yaallo. Waxaa deggan beelo kala duwan oo ku tiirsan xoolo dhaqashada iyo beeraleyda. Magaalooyinka waaweyn ee gobolka waxaa ka mid ah Garbahaarey (caasimadda gobolka), Beled Xaawo, Luuq, Ceel Waaq, Doolow, iyo Baardheere.

Gobolkan wuxuu lahaa xasilooni ilaa burburkii dowladdii dhexe ee Soomaaliya sanadkii 1991. Dagaalladii ka dambeeyay burburkaas ayaa gobolka geliyay xaalad siyaasadeed oo adag. Gobolka Gedo wuxuu noqday mid muhiim u ah kooxaha hubeysan ee dalka, waxaana ka dhacay dagaallo culus oo saameeyay dhammaan qeybaha bulshada.

Dhacdooyinkii Foosha Xumaa ee Soo Maray Gedo Embed from Getty Images

2.1. Dagaalladii Sokeeye

Markii dowladdii dhexe ee Soomaaliya burburtay, gobollada dalka oo dhan waxaa ka bilaawday dagaallo sokeeye. Gobolka Gedo wuxuu noqday mid ay ku dagaallamaan kooxo kala duwan oo doonayay inay gacanta ku dhigaan kheyraadka iyo awoodda gobolka. Magaalooyinka waaweyn sida Garbahaarey iyo Beled Xaawo ayaa si gaar ah u noqday meelaha lagu hardamayo, taasoo sababtay barakac baahsan, burbur, iyo dhimashada dad badan oo shacab ah. Isku-dhacyada qabaa'ilka iyo dagaallada siyaasadeed ayaa ahaa kuwo gobolka ku reebay raad qoto dheer.

2.2. Al-Shabaab iyo Colaadaha La Xiriira

Mid ka mid ah dhibaatooyinka ugu waaweyn ee gobolka Gedo soo maray waa weerarrada iyo colaadaha ay geysanayeen kooxda Al-Shabaab. Al-Shabaab waxay si joogto ah u weerartay degmooyinka iyo magaalooyinka gobolka Gedo iyaga oo doonaya inay xoojiyaan awooddooda gobolkaas istaraatiijiga ah. Tusaale ahaan, magaalada Beled Xaawo iyo tuulooyin ku dhow dhow ayaa dhowr jeer la kulmay weerarro is-daba joog ah oo ay dad badan ku dhinteen, halka qaar kalena ku dhaawacmeen.

Kooxdan waxay fuliyeen dilal qorsheysan, qaraxyo, iyo weerarro ka dhan ah ciidanka dowladda iyo shacabkaba. Waxaa ka mid ah weerarro lagu qaaday baabuurta ay dadku safrayaan iyo xeryaha ciidamada, taasoo sababtay khasaare culus. Dagaalladaas ayaa sii xumeeyay xaaladda bani'aadminnimo ee gobolka, iyadoo dad badan ay u barakaceen xeryaha qaxootiga gudaha iyo dibadda.

2.3. Barakac iyo Abaar

Colaadaha daba dheeraaday iyo abaaraha soo noqnoqday ayaa sababay barakaca kumannaan qof oo reer Gedo ah. Dadkani waxay u barakaceen magaalooyin kale oo dalka gudihiisa ah iyo xeryaha qaxootiga ee Kenya sida xerada Dhadhaab. Barakacaas iyo abaaraha ayaa sababay xaalado nololeed oo aad u liita, iyada oo dad badan ay waayeen hoy, cunno, iyo adeegyo caafimaad oo aasaasi ah. Xaaladdan bani’aadminnimo ee ba’an ayaa weli saameyn ku leh nolosha dadka deegaanka.

Joogitaanka Ciidamada Itoobiya ee Gobolka Gedo Embed from Getty Images

Ciidamada Itoobiyaanka oo ka tirsan kuwa Midowga Afrika ee AMISOM ayaa muddo dheer ku sugnaa gobolka Gedo. Ciidamadan ayaa markii hore ku yimid howlgal ka dhan ah Al-Shabaab iyo sidii loo xoojin lahaa ammaanka gobolka. Si kastaba ha ahaatee, joogitaanka ciidamada Itoobiyaanka ee gobolka ayaa dhaliyay muran badan iyo xiisado siyaasadeed.

3.1. Dhacdooyinka Foosha Xun ee Ciidamada Itoobiyaanka

Waxaa jiray dhacdooyin foosha xun oo lala xiriiriyay ciidamada Itoobiyaanka ee ku sugan gobolka Gedo. Warbixino kala duwan ayaa sheegaya in ciidamadan ay ku lug yeesheen falal ka dhan ah xuquuqda aadanaha oo ay ku jiraan dilal, dhac, iyo xadgudubyo ka dhan ah dadka shacabka ah. Magaalooyin iyo tuulooyin badan oo gobolka ka tirsan ayaa soo maray weerarro ka dhacay oo sababay dhimasho iyo dhaawac badan.

Tusaale ahaan, magaalada Beled Xaawo waxaa marar badan ka dhacay iska horimaadyo u dhexeeya ciidamada Itoobiyaanka iyo kuwa Soomaaliya, kuwaas oo sababay khasaaro weyn. Dhacdooyinkan ayaa sii kordhiyay cadaadiska ka taagan gobolka, iyada oo shacabka uu ku jiro cabsi joogto ah.

Xaaladda Hadda ee Gobolka Gedo Embed from Getty Images

Xaaladda hadda ee gobolka Gedo waxay weli tahay mid kacsan oo colaado iyo barakac ay weli saameyn ku leeyihiin dadka deegaanka. Inkastoo ay jiraan dadaallo lagu xoojinayo ammaanka, haddana gobolka weli waa mid ay ku adag tahay inay ka hirgalaan mashaariicda horumarineed iyo adeegyada aasaasiga ah.

4.1. Xasillooni Darro iyo Weerarrada Al-Shabaab

Al-Shabaab weli waxay weerarro ka fulisaa gobolka, iyada oo weeraradeedu ay sii wiiqayaan isku-dayada dib-u-dhiska iyo xasillooni raadinta. Weerarrada qaraxyada iyo dagaallada goos-gooska ah ayaa sii dheereeyay xaaladda amni darrada ee gobolka, taasoo ku qasbaysa in ciidamo dheeri ah la geeyo si loo xoojiyo amniga.

4.2. Xiriirka Soomaaliya iyo Kenya ee Gobolka Gedo

Xuduudda ay wadaagaan Soomaaliya iyo Kenya oo ku teedsan gobolka Gedo ayaa iyana sii xoojisay xiisadaha gobolka. Beled Xaawo oo ku taal xuduudka ayaa marar badan marti galisay dagaallo u dhexeeya ciidamada Soomaaliya iyo kuwa Kenya, taasoo keentay in shacabka gobolka ay u nuglaadaan saameynta colaadaha labada dhinac. Dowladda Soomaaliya iyo Kenya ayaa isku dayaya in ay dib u habeeyaan xiriirkooda si loo dejiyo xaaladda, balse xiisadaha weli waa ay taagan yihiin.

Mustaqbalka Gobolka Gedo Embed from Getty Images

Mustaqbalka gobolka Gedo wuxuu ku xirnaan doonaa sida ay u hirgalaan dadaallada lagu xasilinayo nabadda iyo horumarinta gobolka. Isku dayada dib-u-heshiisiinta iyo xalinta khilaafaadka, soo celinta amniga, iyo horumarinta adeegyada aasaasiga ah ayaa muhiim u ah sidii gobolka loogu soo celin lahaa nabad iyo barwaaqo waarta.

Si kastaba ha ahaatee, gobolka wuxuu u baahan yahay taageero xoog leh oo ka timaadda dowladda Soomaaliya, maamulada maxalliga ah, iyo beesha caalamka si loo xaqiijiyo horumar waara oo dadka gobolka ku nool ay helaan nolol ka wanaagsan tii hore.

Gunaanad Embed from Getty Images

Gobolka Gedo wuxuu soo maray dhibaatooyin waaweyn oo ay ku jiraan dagaallo sokeeye, weerarro ka dhan ah shacabkooda, iyo abaaro. Joogitaanka ciidamada Itoobiyaanka iyo weerarrada Al-Shabaab ayaa sii murjiyay xaaladda gobolka. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jira dadaallo lagu doonayo in gobolka loo celiyo xasillooni iyo horumar. Mustaqbalka Gedo wuxuu ku xirnaan doonaa sida ay ugu hirgalaan dadaalladaas iyo sida bulshada iyo dowladda u wada shaqeeyaan.